|
|
Arctowski Henryk (1871-1958) i I międzynarodowa wyprawa polarna
Był jednym z pierwszych polarników. Odważny, a zarazem pracowity. W 1897 r., mając 26 lat, podjął odważną decyzję i został kierownikiem naukowym pierwszej międzynarodowej wyprawy polarnej.
Henryk Arctowski urodził się w Warszawie. Uczył się natomiast za granicą. Studiował w Belgii, później był we Francji, Anglii, Szwajcarii. W latach 1894-1896 opublikowano 20 jego rozpraw naukowych.
W wieku 26 lat, wykształcony wszechstronnie na studiach geofiznycznych, otrzymał propozycję od belgijskiego kapitana Gerlacha de Gomery udziału w ekspedycji naukowej. Nie zastanawiał się długo. Wyjechał najpierw w Alpy, gdzie w praktyce sprawdził się jako glacjolog. By podkreślić swoją narodowość, zmienił nazwisko z Arct na Arctowski.
Ekspedycja na Antarktydę trwała rok. W wyprawie wzięły udział światowe sławy - Roald Amundsen (Norwegia), Frederick Cook (USA). Arctowski stał się kierownikiem naukowym wyprawy. W czasie rejsu prowadził badania z zakresu oceanografii, meteorologii, glacjologii i geologii. Nie był jedynym Polakiem na żaglowcu "Belgica". Obecny był również Antoni Dobrowolski (podróżnik i geofizyk). Polacy zajmowali się obserwowaniem chmur.
Podróż na Antarktydę nie była bezpieczna. Załoga nie przewidziała wszystkiego. W marcu 1898 Morze Bellingshausena zamarzło, co znacznie utrudniło żeglugę. Przez następne 13 miesięcy podróżnicy dryfowali w różnych kierunkach. Nastały ciężkie chwile dla załogi, którą dręczył szkorbut (choroba spowodowana niedoborem witaminy C, powoduje owrzodzenie dziąseł, wypadanie zębów), zimno. Utrudzony, Arctowski nie tracił ducha. Cały czas wykorzystał na badania wody, skał, osadów z dna morza i lodu. Kapitan wyprawy komentował działania kierownika naukowego w sposób następujący: "Musiałem prosić zapalonego geologa, by możliwie ograniczył swe poszukiwania".
Po powrocie do Europy Arctowski odmówił współpracy z wydawnictwami popularnonaukowymi. Wraz z Dobrowolskim wspólnie opracowali dane, a zamożność zyskał, wiążąc się z bogatą amerykańską śpiewaczką operową - Jane Addy.
Wyprawa na Antarktydę dała do myślenia Arctowskiemu, który wysunął kilka interesujących wniosków. Jako pierwszy przedstawił on hipotezę Antarktandów. Stwierdzał mianowicie powiązanie geologiczne Andów ze wzniesieniami na Ziemi Grahama. Jego autorstwa była także teoria falowego przemieszczania się cyklonów. Wreszcie Arctowski sporządził mapy batymetryczne niektórych mórz antarktycznych. Wyniki badań zawarł w książce Resultats de voyage de "Belgica" (1903-1913).
W następnym okresie życia przebywał we Lwowie (katedra geofizyki i meteorologii). W momencie wybuchu II wojny światowej Arctowski przebywał w USA (Waszyngton). Opublikował ponad 400 prac naukowych. Niektóre z jego projektów nie zostały zrealizowane, inne - np. udział pojazdów mechanicznych w badaniu Arktyki, odbyły się bez jego udziału.
Arctowski stwierdził, że ekspedycja z Polakami na Antarktydzie postawi nasz kraj w rzędzie państw kulturalnych. Nie mylił się, a podjęte przez niego wysiłki zostały docenione. W 1976 r. na Szetlandach Południowych powstała polska stacja polarna jego imienia. Nazwiskiem słynnego podróżnika posłużono się do nazwania szczytu, półwyspu i nunataku (skalistego wzniesienia wyzierającego z lądolodu) na Antarktydzie oraz szczytu (973 m) i lodowca na Spitsbergenie.
| 15.07.1871 | narodziny w Warszawie | | 1888 | studia w Belgii | | 1894-96 | publikacja 20 rozpraw naukowych za granicą | | 1897-99 | wyprawa na Antarktydę (kierownictwo naukowe) | | 1903-09 | kierownik stacji meteorologicznej w Uccle (Belgia) | | 1903-1912 | 10 tomów Expedition Antarctique Belge | | 1910 | uczestnik wyprawy na Spitsbergen i Lofoty | | 1911-19 | szef działu przyrodniczego w Bibliotece Publicznej (Nowy Jork) | | 1919 | opracowanie Raportu o Polsce na konferencję w Wersalu |
| 1921-39 | Katedra Geofizyki i Meteorologii na Uniwersytecie Lwowskim | | 1939-50 | praca w Smithsonian Institution (USA) | | 1958 | śmierć w Waszyngtonie | | 1960 | prochy badacza w Polsce, złożenie na cmentarzu Powązkowskim |
|
|
|
o stronie
